Hantec
Hantec to lokalny dialekt funkcjonujący jedynie w czeskim Brnie - stolicy Moraw, poza miastem kompletnie nieznany, obcy dla Czechów z innych regionów. Pracując w Brnie, pewnego wieczora gdy czekałem na przystanku tramwajowym koło dworca kolejowego, podszedł do mnie taki już trochę starszy jegomość i zagadnął o coś w języku, który przypominał trochę niemiecki czy szwedzki a trochę czeski. Ponieważ znałem tylko ten ostatni więc odparłem po czesku, że przykro mi ale nie rozumiem. Wtedy ów człowiek zapytał już poprawną czeszczyzną czy mam ogień po czym oddalił się odrobinę i zagadnął grupkę stojących obok Czechów znów w tym swoim dialekcie. Kilka dni później dzięki znajomym Czechom z brnieńskiego klubu Esperanto poznałem kilka ciekawych opowiadań i anegdot przekazywanych w lokalnej gwarze czyli hantecu. Miałem okazję też posłuchać kapeli śpiewającej w tym dialekcie języka czeskiego. W końcu w brnieńskich księgarniach znalazłem bardzo ciekawą książkę z legendami spisanymi w hantecu jak również poprawnej czeszczyźnie, którą właśnie z wielką przyjemnością sobie czytam (m.in. pełne humoru ale i dramatyczne legendy o brnieńskim smoku i kole, chłopeczku z gołym tyłkiem, zamurowanym radnym, kamiennej pannie, mądrym ogrodniku, dzwonach w katedrze, założeniu klasztora i o zamku: "Mezi Svratkou a Svitavou. Brněnské pověsti a legendy v hantecu / ve spisovné češtině").
Hantec może wydawać się na swój sposób bliski osobom zamieszkującym regiony, w których żywe są lokalne dialekty jak np. gwara śląska na Śląsku. Nawiasem mówiąc słownictwo hantecu jest troszeczkę podobne do tej gwary, ze względu na fakt, że w tym dialekcie języka czeskiego używa się wielu słów pochodzących z języków takich jak niemiecki, a także jidysz, romskiego czy włoskiego. Nawiasem mówiąc, zdaniem austriackiego językoznawcy, hantec pochodzi od wiedeńskiego narzecza, którego kiedyś dawno temu używali przybywający do stolic Moraw 'plotniacy' (włóczędzy itp), adaptując ją do czeskiej gramatyki tworząc w ten sposób niby-czeską a jednak niezrozumiałą dla innych mowę, slang (w tamtych czasach Brno należało do monarchii Austro-Węgierskiej i posiadało wielu niemieckojęczycznych mieszkańców, poza czeskimi oczywiście). Więcej informacji w artykule Brněnský hantec vznikl z vídeňského nářečí.
Oto przykłady:
kára - automobilo (čehe "automobil")
šmirgl, šalina = tramo (per kromnomo "Schelin" de la germana "elektrische Linie" = "elektra linio"), čehe "tramvaj"
cug - trajno (de germana "Zug"), čehe "vlak" - tramwaj, pociąg?
hrnót krtkem - veturi per metro (čehe "jet metrem") - jechać metrem
hrnót - veturi, iri (čehe "jet, jít") - jechać, iść
krtek - metro (čehe "metro") - metro
saláma na nohách - vertago, čehe "jezevčík" - jamnik
bagrovat - mangi (čehe "jíst") - jeść (por. "Bagry" w Krakowie, popularne miejsce na piknik nad wodą)
knajpa - gastejo, čehe "hospoda" - gospoda, karczma
flaša - botelo, čehe "láhev" - "flaszka, butelka"
bahňák - biero, čehe "pivo" - piwo
jít na jedničku - iri drinki bieron, čehe "jít na pivo" - wyjść na piwo
řepa - kapo, čehe "hlava" - głowa
bordel v řepě - konfuzo, čehe "zmatek v hlavě" - zamieszanie, coś niezrozumiałego
idiotbox - televidilo (čehe "televizor") - odbiornik tv
škatula - kesto, čehe "krabice" - "szkatułka"
love - mono (de la angla 'love'? - amo), čehe "peníze" - pieniądze
pakl lovů - multe da mono, čehe "hromada peněz" - dużo pieniędzy
grupa - grupo, čehe "skupina" - "grupa"
čórka - stelo (čehe "krádež") - kradzież,
pila pali - rapide fugi (čehe "rychle pryč") - szybko uciekać
házet / hodit drátem - telefoni, čehe "telefonovat - dzwonić, telefonować"
čára - landlimo (čehe "státní hranice") - linia, granica
parazol - ombrelo, čehe "deštník", - "parasol"
mít rozhozené sandál - bati iun kapon/vizajon, čehe "rozbit někomu obličej" - uderzyć kogoś w twarz?
fusekle - "strumpeto" (de "Fußsack" = "piedingo" au "Fuß" + "Socke" = "strumpeto"), čehe "ponošky" - skarpety, rajtuzy, pończochy?
gómat - kompreni (čehe: "chápat, vědět") - rozumieć
kóřit - koni (čehe "znát") - wiedzieć
fajrovat - bruli (de "Feuer" = "fajro"),
hercna - "koro" (de "Herz"), čehe "srdce".
hokna - laboro (versajne de la germana "haken" = "haki", "pioci"), čehe "práce"
cimra - cambro (de "Zimmer") - pokój
augle - okuloj (de germana "Augen") - oczy
haksna - "gambo" (de germana "Haxe") - noga
čurina - amuzo, čehe "legrace" (čurat = siusiać?) - kawał, żart
zoncna - suno (de la germana "Sonne"), čehe "slunce" - słońce
oplodnit zófalku/kóřku - fajrigi cigareton (čehe zapálit cigaretu) - zapalić papierosa
nastražit ovar - auskulti (čehe "poslouchat") - słuchać
ovar - oreilo (čehe ucho) - ucho
jet na někoho serpentiny - mensogi, trompi (čehe "lhát, podvádět") - kłamać
flétna - identeco karto, čehe "občanský průkaz" - dowód osobisty, karta identyfikacyjna
čára -landlimo, granica państwa (čehe "statni hranice")
Nazwy części miasta/dzielnic Brna:
Monte bú - Monteto de bovinoj, čehe Kraví hora
Monte cap - Monteto de kaprinoj, čehe Kozí horka
Oltec - Malnova Brno, čehe Staré Brno - dzielnica Brna
Prýgl - Brněnská přehrada (de germana Brückl/Prügel) - zapora wodna koło Brna i zamku Veverzi
Rola - fervoja stacidomo (čehe hlavní vlakové nádraží) - dworzec kolejowy
šrajbec ~ Pisárky (dzielnica Brna)
Zabiny - Zabovřesky (dzielnica Brna)
Blekfild - Černá Pole (dzielnica Brna)
Kénig (Kénik) - Královo Pole (dzielnica Brna)
štatl - urbocentro (čehe "centrum města")
betonová džungla - urbo, čehe "město"
Prágl - Prago, čehe Praha
Pšonsko - Polsko
Reklama piwa w hantecu:
Ty nekóříš brněnské hantec? Vykřópni hrnek z Oltecu a tutáč ho zgómneš!
= (w esperanto)Vi ne konas hantec? Fortrinku glason de Starobrno kaj vi certe ekkomprenos gxin!
= (po czesku) Ty neznáš brněnsky hantec? Dej si Starobrno a určitě porozumíš!
= (po polsku) Nie znasz hantecu ? Wypij kufel piwa Starobrno a od razu go zrozumiesz!
Ponieważ między Czechami z Brna i okolic (mieszkańcami Moraw) a Czechami zamieszkającym Pragę i okolice (Bohemia) istnieje swoisty - aczkolwiek rzekłbym przyjacielski - antagonizm, istnieje wiele anegdot i opowiadań, w których jedni wyśmiewają się z drugich i vice versa (podobnie jak w Polsce mieszkańcy "prowincji" i "stolycy" albo na Śląsku "Hanysy" i "Gorole" w reszcie kraju:-) Oto przykład w lokalnej gwarze:
Rozmowa zasłyszana u "Parnasu" (mitologiczne rzeźby przy fontannie znajdującej się na środku Targu Warzywnego (po czesku "Zelny Trh", w hantecu "Zelnak") w Brnie:
A: - Co to chlaščeš za vasrovicu kemo, vždyt' do teho chčijó všichni fógli ze štatlu
B: - Promiňte pane, nerozumím Vám, víte já jsem z Prahy
A: - Pijte pomalu pane, voda je studená
Z początku zrozumiałem tylko zdania wypowiedziane po czesku:
A: - Co to chlaščeš za vasrovicu kemo, vždyt' do teho chčijó všichni fógli ze štatlu
B: - Przepraszam, ale nie rozumiem pana; wie pan ja jestem z Pragi
A: - Proszę pić powoli, woda jest zimna
ale później znajomy esperantysta z Brna przetłumaczył mi piersze zdanie (wypowiedziane z hantecu):
A: - Dlaczego pijesz tę wodę przyjacielu, przecież do niej sikają wszystkie ptaki z centrum miasta
B: - Przepraszam, ale nie rozumiem pana; wie pan ja jestem z Pragi
A: - Proszę pić powoli, woda jest zimna
Jeszcze inny przykład tekstu w hantecu (kto zna Biblię to pewno się domyśli o co chodzi:-) :
Janovo evangelium, 8. kapitola v brněnském hantecu:
3 Doklapala k Šéfovi sajtna s jakósi koc 4 a hlásí: "Šéfe, tudletu fuchtlu jsme lapli,
jak kysala s cizím konópkem. 5 Od Mojžíša máme gebír ju umlátit šutrama. Co ty na to?"
6 Splichtili na nej flignu, aby ho mohli nabonzovat. Šéf si cupl a cmrdlikal do písku.
7 Když do nej furt vandrovali, hókl na ne: "Kdo seš čisté, migni ju grimlem!"
8 A zase si čupl a cmrdlikal. 9 Celá sajtna se zdekovala a pila pali.
10 Šéf nasísl na koc: "Kde só všeci, kocóre? Zádné te neodemlel?"
11 "Ani rana, Šéfe," hlásí koc. A Šéf na to: "Ani já te neodemelu. Sypé pali a už žádný levoty!"
Sklep z pończochami/skarpetkami czyli po czesku "ponoszkami" a w hantecu... kliknij aby zobaczyć jak jego nazwa brzmi w hantecu - dość podobne do gwary śląskiej, nieprawdaż?
Strony o hantecu (opowiadania, słowniki, itp):
Reklama piwa Starobrno w hantecu
Paní má se má v hantecu
Hantec na czeskim uniwersytecie
Světový jazyk brněnský hantec
Pověsti - storky
Bonasera v hantecu
Mary Lou v hantecu