Obserwacje ptaków
Śpiew ptaków
Wędrując po górach (i nie tylko) zauroczył mnie śpiew ptaków. Postanowiłem więc poznać lepiej jego uskrzydlonych wykonawców. Na stronie o śpiewie ptaków znajdziesz przykładowe nagrania, w tym ze zdjęciami. Z czasem zainteresowało mnie rozpoznawanie ptaków po głosie, kolorystyce upierzenia, sylwetce, rozmiarze, sposobie poruszania się, typowym miejscu występowania (biotopie), rodzaju gniazda itp itd. Traktuje to jako dobrą zabawę a jedocześnie przydatną umiejętność, którą warto rozwijać. Przy okazji poznałem wiele interesujących zachowań ptaków i zjawisk, które człowiek w niektórych przypadkach "skopiował" lub też mógłby się jeszcze nauczyć od świata zwierząt (np. latanie z wykorzystaniem prądów termodynamicznych i aerodynamicznych kształtów, startowanie i podrywanie się do lotu samolotu "z rozbiegu" (duża energia kinetyczna) jak np. albatros lub z wykorzystaniem energii potencjalnej - skacząc z dużej wysokości; echolokacja; widzenie w innym zakresie częstotliwości niż światło widzialne przez człowieka umożliwiające kodowanie ukrytej informacji, orientacja przy użyciu biegunów magnetycznych Ziemi oraz układu gwiazd itp)
Ciekawostki ze świata ptaków
Fascynujący jest świat ptasich zmysłów - na przykład wykorzystywany przez ptaki migrujące kompas magnetyczny.
Czy dasz wiarę, że gołąb pocztowy jest szybszy niż Internet? Przeczytaj "W Podróży" (str.8) Szlamnik potrafi przelecieć nawet 10 tys. km bez odpoczynku, a jerzyk może osiągnąć prędkość 130 km/godz. Natomiast najszybszym zwierzęciem świata jest Sokół wędrowny (Falco peregrinus) potrafiący latać z prędkością do 350 km/h! (to szybciej niż Formuła1)
Ptasie migracje wciąż zadziwiają naukowców oraz miłośników przyrody. Fenomenem są młode bociany: po raz pierwszy wyruszając w trasę z Europy do Afryki bez rodziców, wylatują wcześniej i trafiają dokładnie w to miejsce, w które zmierzają ich rodzice. Polecam świetny artykuł "Dlaczego ptaki migrują?" w magazynie "W Podróży" (str. 54-55) Czyż ornitologia nie jest ciekawa?
Ptaki potrafią latać na wiele sposobów ale tylko maleńki koliber może w sposób kontrolowany lecieć do tyłu. Kolibry mają wyjątkowo zbudowane skrzydła mogące obracać się w stawie barkowym o 180 stopni. Dzięki temu potrafią nieruchomo zawisnąć w powietrzu przed kwiatem. Z uniesioną głową, trzymając ciało niemal pionowo, uderzają skrzydłami z częstotliwością 80 razy na sekundę, popijając z pomocą długiego dzioba nektar. Odżywianie się nektarem w locie stwarza problem: aby wyjąć dziób z kielicha kwiatu, ptak musi w locie cofnąć się do tyłu. Koliber robi to, odchylając ogon ku tyłowi, co powoduje silny ciąg wsteczny, umożliwiający opuszczenie kielicha kwiatu.
Czy wiesz, że kowalik potrafi chodzić po pniu drzewa i gałęziach głową w dół (nie podpierając się przy tym ogonem) ? Zbiera te owady, które zostały przeoczone przez ptaki chodzące głową do góry.
Jednym z najlepiej przystosowanych do życia w powietrzu jest jerzyk, który sam z siebie prawie nigdy nie porusza się po ziemi, a nawet materiał do budowy gniazda chwyta w powietrzu. W przypadku korzystnej pogody jerzyki potrafią spędzić noc w gorących warstwach powietrza, gdzie też kopulują - praktycznie wszystkie czynności życiowe są w stanie realizować latając - niesamowite, prawda?
Czy widziałeś ptaka, który z ostro zakończonymi skrzydłami leci nad łąką i nagle jak przygwożdżony z szybkim trzepotem skrzydeł zawisa w powietrzu? To pustułka wykonująca tzw. lot trzepoczący czyli lot, podczas którego ptak utrzymuje się w miejscu. Wykonują go na przykład małe ptaki drapieżne, kiedy z góry wypatrują myszy.
Pośród ludzi to kobiety stanowią płeć piękną wyróżniającą się swoją urodą, krasą. Wśród ptaków bywa na odwrót - na przykład zimą samiec kaczki krzyżówki występuje w przepięknej wielobarwnej szacie godowej (głowa i szyja ciemnozielona z metalicznym połyskiem, na szyi biały pierścień, wierzch i spód tułowia popielaty, pierś kasztanowata, skrzydła szare z fioletowoniebieskim lusterkiem biało-czarno obrzeżonym; kuper i pokrywy nad i podogonowe czarne, sterówki białoszare) podczas gdy samica posiada delikatne upierzenie maskujące rdzawo-brunatne, które stanowi znakomity kamuflaż w gnieździe podczas odbywania lęgów.
Samica krzyżówki obserwuje otoczenie podczas snu utrzymując się na wodzie. Kaczki te potrafią spać jedną połową mózgu, podczas gdy druga połowa pozostaje aktywną.
Wskutek ewolucji ptasie dzioby nabyły różne kształty silnie zależne od sposobu zdobywania pożywienia. Siłę i zmyślność dzioba ptaki wspierają różnymi sposobami. Drapieżne pomagają sobie szponami. Krukowate (wrona, gawron), jedne z bardziej inteligentnych ptaków, dostają się do wnętrza orzechów, zrzucając je z wysokości na twarde podłoże, tak długo, aż twarda skorupa pęknie.
A czy wiesz dlaczego gdy zanosi się na deszcz jaskółki latają nisko? Bo obniża się wtedy lot owadów, które są ich pokarmem. Również wiele innych ptaków jak wróble czy wrony (krukowate) to wspaniali synoptycy.
Po sposobie trzymania ryby w dziobie przez zimorodka, dolatującego z pokarmem do swojej nory lęgowej, można rozpoznać czy przeznaczona jest ona dla piskląt czy dla niego samego. Jeśli głowa ryby znajduje się z przodu oznacza to, że zdobycz przeznaczona jest dla innego ptaka, bo gdy jest jedzona w kierunku odwrotnym do układu łusek, to źle wślizguje się do przełyku.
Według średniowiecznych wierzeń, samica pelikana miała w czasach głodu rozrywać dziobem własną pierś i krwią karmić pisklęta, stąd pelikan uważany był za symbol poświęcenia (który funkcjonował na przykład w religii chrześcijańskiej). Łabędzie (w olbrzymiej większości przypadków), podobnie jak bociany białe i żurawie, tworzą wieloletnie monogamiczne pary i są uznawane za symbol wierności, trwałości związku.
Dla większości gatunków czas rozpoczęcia porannego śpiewania jest zależny od tego, jak bardzo widno jest wokoło. Ten specyficzny zegar przyrodniczy jest tak dokładny, że w pewnym przedziale czasowym poranka można godzinę rozpoznać po tym, który ptak zaczyna śpiewać. Zobacz ptasi budzik w połowie maja (wschód słońca o 4:40 czasu letniego).
Czy oglądałeś film lub czytałeś książkę "Lot nad kukułczym gniazdem"? Zastanawiałeś się nad znaczeniem tytułu? To metafora bo naprawdę kukułka nie buduje własnego gniazda tylko podrzuca swoje jajo do gniazda innych ptaków. Gdy pisklę kukułki wykluje się wyrzuca z gniazda pozostałe jaja pasożytując na innym gatunku. Poza kukułką wszystkie inne gatunki ptaków w mniejszym lub większym stopniu troszczą się o gniazdo, jaja i pisklęta i dlatego ptaki uważane są za szczególnie troskliwych rodziców. Podrzucając jajko o identycznym wzorze ubarwienia, kukułka wyrzuca jedno jajo gospodarza. Właściciele gniazda na ogół nie rozpoznają obcego jaja. Na przykład jajo złożone do gniazda pokrzywnicy zwykle jest jasnoniebieskie, natomiast złożone do gniazda trzcinniczka - brązowo nakrapiane. Dzięki temu gospodarz rzadko zauważa dodatkowe jajo, nawet jeżeli jest większe od jego własnych. Kukułki jednak to bardzo pożyteczne ptaki eliminujące owady więc zasługują na odrobinę sympatii pomimo pasożytowania na innych gatunkach.
Największe ptaki świata to Kondor wielki (Vultur gryphus) - długość ciała 120 - 132 cm, rozpiętoć skrzydeł do 310 cm, waga 9-12 kg. oraz Sęp himalajski (Gyps himalayensis) - długość ciała ok. 122 cm, rozpiętość skrzydeł 262 - 397 cm (!), ciężar 8 - 12 kg.
Do czego służą pióra?
Po co ptakom gniazda?
Wiele takich ciekawostek dostarcza ornitologia. W księgarniach można dostać bogatą literaturę dla jej adeptów. Nabyłem kiedyś i polecam:
Autor ze swadą opowiada o swoim kontakcie a wręcz relacjach ze zwierzętsmi. Zwraca uwagę, że wiedza z książek nigdy nie zastąpi własnych obserwacji choć może być dobrym uzupełnieniem ale czasem także wprowadzać w błąd. Pisze o wadze obserwacji wykonywanych na żywo w porównaniu z wiedzą książkową bo to daje szansę dokonania nowych odkryć. A poza tym jest źródłem radości płynącej z doświadczanie tego osobiście. Noblista twierdzi, że własne obserwacje mają znacznie większą wagę. Wydaje się, że właśnie takie empiryczne podejście pozwala na odkrywanie dotychczas nieznanych, nigdzie dotychczas nieudokumentowanych faktów.
Rewelacyjne są opisy "wychowywania" dzikich gęsi od momentu ich wyklucia w inkubatorze z powodu czego autor - jako pierwsza spotkana istota żywa - został uznany przez gąskę za "matkę" i stąd do niego adresowane były wszystkie zawołania pisklęcia. Analogicznie w przypadku piskląt, które wykluły się pod indyczką (gdzie wcześniej autor ułożył gęsie jaja), którą zobaczyły jako pierwszą żywą istotę po przyjściu na świat. Te obserwacje pozwoliły na zrozumienie procesu tworzenia trwałych skojarzeń we wczesnej młodości (co czasem niezbyt trafnie tłumaczone jest jako "wdrukowanie" co jednak niezbyt dobrze oddaje sens w języku polskim bo polski termin "drukowanie" dotyczy urządzeń a nie istot żywych).
Książka dla amatorów ornitologii. Świetne komentarze. Do bezpłatnego udostępniania za zgodą autora. Kilka zdań ze wstępu:
Odkrywanie sekretnego życia przyrody, obserwacja tak cudnych istot, jakimi są ptaki, to pasmo niespodzianek i źródło radości.
Każde zwierzę jest niepowtarzalne, jedyne w swoim rodzaju. Dotyczy to również ptaków. Różne cechy stanowią o ich indywidualności. Niektóre z nich poznajemy z łatwością po wielkości, ubarwieniu, zachowaniu, po charakterystycznych cechach wyglądu wynikających z przystosowania do warunków panujących w ich środowisku.
Ptaki fascynują ludzi od wieków. Oczarowują barwami, kształtami, głosami i zwyczajami, ale nade wszystko możliwością lotu. Zdolność swobodnego przemieszczania się ponad trudnodostępnymi mokradłami, puszczańskimi ostępami, górskimi szczytami i dolinami i w końcu ponad bezkresem mórz pociągała człowieka od czasów mitycznego Dedala. Nawet skonstruowanie samolotu nie zmniejszyło naszego dążenia do zdobywania przestrzeni (przestworzy i lądu).
Czy znasz przynajmniej wszystkie ptaki będące bohaterami Ptasiego radia Juliana Tuwima? ;-) Polecam też lekturę Spóźnionego słowika Tuwima oraz ptasich bajek z morałem Ignacego Krasickiego: Orzeł i jastrząb, Ptaszki w klatce, Orzeł i sowa, Słowik i szczygieł, Słowik i szczygieł, Słowik i szczygieł II, Paw i orzeł, Paw i orzeł, Jastrząb i sokół, Jastrząb i sokół, Puchacze, Gęsi, Kot i kogut, Czapla, ryby i rak, Synogarlica, Ptaki i osiel, Ptaszki w klatce, Po pniu i po bocianie, Papuga i wiewiórka, Kruk i list - bajki nowe czy Kaczki dziwaczki albo Żurawia i czapli Jana Brzechwy (sporo w nich ciekawych alegorii odnoszących się do zachowań ptaków, choć czasami niesłusznie w ten sposób postrzeganych). Zachowania ptaków często są wykorzystywane w porównaniach, przenośniach - w związkach frazeologicznych jak i idiomach, niejednokrotnie są one treścią przysłów. I choć obraz kreślony przez alegorie nie zawsze jest prawdziwy a stereotypy kłamią to warto jednak znać określenia, których głównymi bohaterami są ptaki.
Ptaki lęgowe
Poniżej 20 najpopularniejszych gatunków ptaków lęgowych w Polsce:
