Słowotwórstwo
Na początek przedstawię kilka przedrostków (prefiksów), stosowanych w wielu językach, które modyfikują znaczenie istniejących wyrazów, a tym samym pozwalają na tworzenie nowych słów. Przedrostki są dodawane do początku wyrazu podstawowego. We współczesnych językach przedrostki często oznaczają natężenie cechy (super-. hiper-, extra-, mini- itp) czy powtarzanie czynności (re-) a także zaprzeczenie (in-, im-, ir-, de-, dis-). Do tworzenia terminilogii naukowej używane są wyrazy zapożyczone z greki lub łaciny.
Wyróżnić można:
A. przedrostki właściwe, pochodzące z języka łacińskiego, takie jak:
bis, bi - dwa, podwójny np.: binarny (= dwójkowy ), biszkopt (ang. biscuit, łac. bis coctus 'pieczony dwa razy')
circum- (cyrkum- - około) - np.: cyrkumstancja (okoliczność), cyrkumfleks (akcent przeciągły), cyrkulacja
co-, col- (ko-, kol-) - kolaborant (=współpracownik, choć może też mieć negatywne znaczenie)
dis- (dys- ?) oddzielone od, rozdzielenie, negacja np.: dysproporcja (= brak proporcji i równowagi między rzeczami, cechami lub zjawiskami występującymi łącznie)
des-, di- (dy-) np. dygresja (wtrącenie, odejście od głównego tematu narracji lub wypowiedzi)
ex- (eks- - poza) np.: ekskomunika, ekslibris, eksterminacja, ekstern, eksternista,
extra- (ekstra- nadzwyczajnie, bardzo) ekstraliga, ekstrapolacja, ekstraterytorialny, ekstradycja
il-, ir- pozbawiony np.: irracjonalny (pozbawiony racjonalności)
inter- między np.: inteferencja, interwencja, internet, interwał, interdyscyplinarny, interlinia, intercity
infra- poniżej np.: infradźwięki, infrastruktura, infrakcja
post- później, po np.: postscrpitum (PS), postimpressjonizm
pre- (oraz pra-) z łac. prae 'przed; w przód; najpierw; bardzo' - - przed np.:prehistoria, prenatalny, prekursor
re- ponowienie np.: renowacja, rewitalizacja, rewaloryzacja, rekonesans
rétro - wstecz? np.:retrospekcja
sub- - pod, część większej całości? np. subkultura, subkonto, subordynacja (= zdyscyplinowanie, podwładność)
supra- ponad np.: subrastruktura, supranational (=ponadpaństwowy)
np.: supermarket, superekspres, supermemo
trans- - dalej np.: transparent (= przeźroczysty), transcendentny (wykraczający poza zasięg doświadczenia i poznania ludzkiego, niepoznawalny, taki, którego nie można poznać, nie dający się zrozumieć, coś co trzeba przyjąć "na wiarę"),
transcendentalny - taki, który jest fundamentem do poznania czegoś
ultra- - poza, powyżej, ponad np.: ultradźwięki, ultrafioletowy, ultrasonograf (USG), ultrakrótkie fale (UKF), ultraszybki, ultramaryna
B. przedrostki właściwe, pochodzenia greckiego, takie jak
amphi- (amfi-) dookoła lub dwukrotnie np.: amfiteatr, amfibia (= pojazd lądowo-wodny lub wodno-powietrzny, także płaz - zmiennocieplny kręgowiec (amphi = 'oba', bios = 'życie'[)
zamieszkujący różnorodne siedliska, większość gatunków żyjąca na lądzie, w gruncie, na drzewach bądź w wodach słodkich; oddychający skrzelami (szczególnie larwa) i płucami (osobnik dorosły))
anti- (anty-) = przeciw, kontra np. antynarkotykowy, antywirus, antyutleniacz
dys- (dyz- z trudnością) np.: dysleksja, dyzenteria (= choroba zakaźna jelit, czerwonka), dyshonor (=ujma dla honoru)
en- w, u, w przeciągu np.: endemit (gatunek występujący stale na danym obszarze; właściwy danemu terenowi; miejscowy; rzadko spotykany, unikatowy dla danego miejsca albo regionu,
występujący na ograniczonym obszarze, nigdzie indziej niewystępujący naturalnie),
encefalografia (obrazowanie w mózgu, por. EEG))
epi- z gr. epí 'na; do' np.: epicentrum (= miejsce na powierzchni skorupy ziemskiej położone w najbliższej odległości nad ogniskiem trzęsienia ziemi; tym samym miejscem największych zniszczeń),
epilog (= końcowa część utworu literackiego (głównie epiki i dramatu), której treść nie jest związana z fabułą. W niektórych dramatach, głównie antycznych, wypowiedź końcowa do publiczności, objaśniająca intencje twórcy i sens przedstawienia;
Niekiedy w epilogu autor umieszcza wyjaśnienia dotyczące zamysłu twórczego oraz istotnych elementów znaczeniowych dzieła (logos - słowo).
eu- dobrze np.: euforia (stan nienaturalnie dobrego samopoczucia z tendencją do śmiechu, radości, płytkiej wesołości i dowcipkowania, doznawany nawet pomimo rzeczywistych niedomagań organizmu),
eufemizm (od eu dobrze i phemi mówić - wyraz lub peryfraza zastępująca słowo lub zwrot, które ze względu na tabu kulturowe czy religijne,
na zabobon, na cenzurę lub autocenzurę (polityczną lub obyczajową), czy też na normy towarzyskie, pruderię, współczucie (empatia), poprawność polityczną, delikatność, uprzejmość, dobre wychowanie mówiącego/piszącego nie może lub nie powinno być używane)
hyper- (hiper-) z gr hypér 'nad', powyżej; oznacza zbyt wysoki poziom np.: hipertermia, hiperalergiczny, hipermarket, hiperperbola
hypo- (hipo-) z gr. hypó 'pod; potajemnie', poniżej; oznacza zbyt niski poziom np.: hipotermia, hipoglikemia, hipoteza,
hipoalergiczny, hypoalergiczny (o kosmetykach): niewywołujący alergii (przeznaczony dla alegików)
meta- zmiana np.: metamorfoza (= gruntowna przemiana kogoś, jego sposobu myślenia, postępowania i niekiedy również wyglądu), metabolizm (= przemiana materii, trawienie)
syn-, sym- z np.: syndykat (wspólnota interesów), symfonia (wieloczęściowy utwór muzyczny na orkiestrę tj. zespół instrumentalny), sympatia (społeczne powinowactwo,
w którym jedna osoba blisko rozumie uczucia drugiej osoby. od łac. sympatha; od gr. transliterowanego jako sympatheia, oznacza "cierpieć wspólnie" lub "odczuwać z".)
pro- dla lub przód, przednia część, np.: program, proteza, prolog - wstępna, wyodrębniona część utworu dramatycznego lub narracyjnego, zawierająca relację o faktach poprzedzających zawiązanie akcji; prologiem nazywa się też autorski komentarz poprzedzający utwór.
C. wyrazy łacińskie używane jako przedrostki, na przykład:
calor- (kalor-) - ciepło np. kaloryfer, kalorie (ciepło - energia)
deci- dziesięć - np.:decymetr
lact- mleko - np.:laktoza
moto- - ruch, poruszać np.: motoryzacja, motokultura (= uprawa zmechanizowana)
multi- np.: multi - licznie, w wielkiej liczbie np.:multimedialny (= wielonośnikowy), multikulturalny (= wielokulturowy)
octa-, octo- (okta- ósmy) - np.: oktagram, oktober - październik czyli "ósmy" miesiąc
(W starożytnym Rzymie Nowy Rok obchodzono 1 marca - stąd łacińskie i łacińsko pochodne nazwy miesięcy: September - siódmy miesiac, mimo że w rzeczywistości jest dziewiątym miesiącem w roku; Oktober - ósmy miesiąc, mimo że tak naprawdę jest dziesiąty - itd.)
omni- - wszystko, całość np.: omnibus,
prim- (prym-, prem-) - pierwszy np.: premier, prymus, prymas
quasi- - niby - np.: quasi-naukowy, quasimodo, kwazicząstka
radio- - promień np.: radiologia
uni- - pojedynczy np.: unifikacja
D. wyrazy greckie używane jako przedrostki, np.:
aero- - powietrze np.: aerodynamiczny
Jak napisano na blogu
wszystkie poniższe mają znaczenie "wyżej niż" ale istnieją różnice w poziomie (zakresie), jedne określenie dotyczy większych wartości, inne mniejszych:
Nie są to słowa angielskie lecz greckie (hyper) i łacińskie (super, ultra) przyimki.
Zarówno Hyper jak i Super znaczą oznaczają dokładnie to samo, 'coś powyżej, ponad' - faktycznie są wyrazami pokrewnymi; pierwotne greckie S przeszło w H,
natomiast litera Y było grecką literą odpowiadającą łacińskiemu V (lub U). Greka oczywiście jest bardziej prestiżowa niż łacina, ale nie jest większe.
Z drugiej strony, Ultra, oznacza 'beyond' (poza), jak na przykład ultraviolet (ultrafiolowy) lub ultra vires (przekroczenie kompetencji) 'poza czyjąś władzą'.
Tak więc, jak sądzę, ultra jest ostateczne (nawiasem mówiąc tak samo jak rdzeń czy korzeń). Ale to już takie rozważanie akademickie.
Definicje omawianych powyżej prefiksów po angielsku:
infra,
ultra,
supra,
sub,
hypo.
Przykłady synonimów i antonimów utworzonych za pomocą przedrostków:
hipotermia - obniżenie temperatury wewnętrznej organizmu zwierząt stałocieplnych poniżej normalnego zakresu jej zmian
hipoglikemia - inaczej niedocukrzenie to stan, w którym ilość glukozy we krwi (poza żyłą wrotną) spada poniżej wartości progowej
homofonia rodzaj użytych przez kompozytora środków właściwych danej technice instrumentalnej lub wokalnej, w którym melodii, znajdującej się zazwyczaj w najwyższym głosie, towarzyszy akompaniament; inaczej jednogłosowość
infradźwięki - fale dźwiękowe niesłyszalne dla człowieka, ponieważ ich częstotliwość jest za niska, aby odebrało je ludzkie ucho.
interpolacja- wyznaczanie wartoŚci w danym przedziale na podstawie pikseli sąsiadujących (z gory zadanych)
micro- - coś bardzo małego
Tworzenie nowych słów za pomocą przedrostków (prefiksów), przyrostków (sufiksów) czy innych zrostków występuje w wielu językach ale szczególnie charakterystyczne jest w tzw. językach aglutynacyjnych,
a w szczególności w esperancie, języku tureckim czy językach z rodziny ugrofińskiej.
Aglutynacyjność (dosł. sklejanie) to w językoznawstwie proces morfologiczny polegający na stosowaniu
różnego rodzaju afiksów, określających funkcję składniową wyrazu w wypowiedzeniu.
Aglutynacja pełni często również funkcję słowotwórczą - umożliwia przekazywanie rozbudowanych treści za pomocą ciągu połączonych ze sobą morfemów, np. jednym z najdłuższych wyrazów języka
węgierskiego jest meg|szent|ség|telen|ít|het|etlen|ség|es|kei|dés|ei|tek|ért, pochodzący od wyrazu szent, czyli święty.
W wielu językach można znaleźć przykłady aglutynacji, zwłaszcza w zakresie słowotwórstwa, co jednak nie powoduje automatycznej klasyfikacji do typu aglutynacyjnego.
Na przykład, w języku angielskim można znaleźć takie wyrazy, jak anti|dis|establish|ment|ari|an|ism, gdzie wyrazem bazowym jest establish.
Polskim przykładem mogłoby być anty|samo|u|bez|przedmiot|owia|nie, gdzie wyrazem bazowym jest przedmiot (lub wręcz miot). W zakresie słowotwórstwa,
językiem aglutynacyjnym jest esperanto, w którym stosuje się swobodne połączenia morfemów, np. mal|konsent|em|ul|in|o (kobieta skłonna się sprzeciwiać),
gdzie mal- to prefiks oznaczający przeciwieństwo, konsent- to rdzeń dotyczący zgadzania się, -em- jest sufiksem oznaczającym skłonność, -ul- to morfem oznaczający
osobę prezentującą daną cechę, -in- to przyrostek rodzaju żeńskiego oraz -o to końcówka fleksyjna rzeczowników. Innym przykładem aglutynacyjności esperanta może
być słowo nask|ig|dat|re|ven|o (urodziny, rocznica urodzin), w którym to słowie po głównym morfemie nask- dotyczącym rdzenia następują kolejno przyrostki -ig-
oznaczający stawanie się (stawanie się urodzonym), dat- pochodzący od rzeczownika dato (pl. data), re- określającym powtarzanie się czynności, ven- pochodzący
od czasownika veni (pl. przychodzić) oraz -o - końcówka fleksyjna rzeczowników. Dosłownie można by było zatem słowo naskigdatreveno przetłumaczyć jako powtórne
przyjście daty zrodzenia się.
Językiem, którego słownictwo w znaczący sposób powstaje poprzez "sklejanie" jest esperanto:
Najbardziej popularne przedrostki (prefiksy) stosowane w esperancie to:
Najbardziej popularne przyrostki (sufiksy) esperanckie:
-j - oznacza liczbę mnogą np.: lernanto - uczeń, lernantoj - uczniowie, bela floro - ładny kwiat, belaj floroj - ładne kwiaty itp.
-as - końcówka czasownika w czasie teraźniejszym - np.: mi lernas lingvon - ja uczę się języka
Dodanie określonych liter przed nieokreślonym słowem (io, iu, ia, iam, ie, iel, ial, iom) modyfikuje jego znaczenie. Dzięki literze K tworzymy wyraz pytający,
Ĉ nadaje sens całościowy, N oznacza brak, T oznacza wskazanie na coś (skonkretyzowanie):
Jeśli chcesz zaznaczyć bliskość czegoś (mówiąc o umiejscowieniu) możesz dodać na początku
Ĉi- na przykład:
Zainteresowanym bliższymi szczegółami polecam kurs.
antro- - człowiek np.: antropologia
arche- np.: archeologia ( = interdyscyplinarna dziedzina nauki na pograniczu nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych. Zajmuje się badaniem człowieka)
auto- - samemu, na własną rękę, samoczynnie np.: automat, automobil, autonomia, autokefaliczny
baro- - ciśnienie np.: barometr
biblio- - książka np.: biblioteka, bibliofil
bio- - życie np. biologia ( = z gr. ???? (bios) - życie i ????? (logos) - słowo, nauka) - nauka przyrodnicza zajmująca się badaniem życia i organizmów żywych),
biografia ( = (gr. bíos - życie i grápho - pisze) - opis życia postaci o charakterze naukowym, literackim lub popularyzatorskim)
chromo- - kolor np.: chromolitografia, chromosom,
chrono- - czas np.: chronologia, chronometr
crypto- ukrycie (krypto-) np.: kryptokrafiam, kryptogram
ge- - ziemia np.: geologia, geografia
helio- - słońce np.: heliocentryczny
homeo- - podobny, przypominający np.: homeopatia
hippo- koń - hipodrom, hipopotam (híppos 'koń' potamos 'rzeka')
iso- (izo-) - równy np.: izobara (linia stałego ciśnienia), izoterma (linia stałej temeratury), przemiana izochoryczna (przy stałej objętości), izotopy
(odmiany tego samego pierwiastka chemicznego a więc mające tę samą liczbę protonów ale różniące się liczbą neutronów w jądrze atomu)
lito- - kamień np.: litografia
micro- (mikro-) np.: mikrekonomia, mikrokosmos, mikrofon
macro- - wielki (makro-) np.: makroekonomia, makrokosmos, makrokierunek
mega- - wielki np.: megalit (wielki kamień), )megafon, megalomania (zawyżona nieprawidłowa samoocena, skupienie na własnej doskonałości, samozadowoleniu oraz świadomości własnej wartości, znaczenia i możliwości)
mono- - jedyny, pojedynczy, np. monoteizm - wiara w istnienie jedynego Boga
neo- - nowy np.: neologizm, neofita
neuro- - nerw, energia? np.: neurologia
orto- - prawo np.: ortografia, ortopedia
paleo- - starożytny np.: paleolityczny
pan- - całość, ogół, wszystko np.: panteizm (= pogląd filozoficzny i teologiczny (niekiedy religijny) utożsamiający wszechświat (lub naturę) z Bogiem (lub absolutem). Neguje istnienie Boga jako istoty rozumnej, głosi zaś przenikanie absolutu we wszystkie substancje ziemskie. ), panopticum (= 1. zbiór osobliwości lub wystawa rzeczy osobliwych; 2. muzeum, w którym eksponatami są woskowe figury przedstawiające zazwyczaj jakieś sławne osoby)
panto- całość, ogół, wszystko ? np.: pantomima
patho- (pato) np.: patologia
ped- dziecko np.: pediatria, pedagogia
penta - pięć np.: pentagram ()= gwiazda pięcioramienna)
philo- (filo-] kochać, bardzo lubić np.: filantropia, filatelistyka
phono- (fono-) - głos; np.: fonetyka, fonografia
photo- (foto-) np.: fotografia(gr. ???, phos, D. photós - światło; grápho - piszę, graphein - rysować, pisać; rysowanie za pomocą światła)
- zbiór wielu różnych technik, których celem jest zarejestrowanie trwałego, pojedynczego obrazu za pomocą światła.
pneumo- - powietrze, oddech np.: pneumatyczny, peumokoki, pneumonie - zapalenie płuc
pseudo - kłamstwo, fałsz - np.: pseudolosowy, pseudonaukowy
pyro- (piro-) np.:- pirotechnika
poly- (poli-) np.: politeknika, polifonia, poliglota, politeizm (= wiara w istnienie wielu bogow)
tele- - na odległość, daleko od np.: telegraf, telefon
tetra- - cztery - np.: tetralogia ( = cykl czterech utworów artystycznych), tetracyklina
techno- - sztuka np.: technika, technologia
theo- (teo-) - bóg np.: teokracja, teologia
thermo (termo- - ciepło) - np. termometr,
xeno- (kseno-) - obcy, cudzoziemiec np.: ksenofobia
xylo- (ksylo-) - drewno np.: ksylofon
zoo- - zwierzę np.: zoologia
hyper-: (ang. over, beyond, over much, above measure)
ultra-: (ang. beyond)
super-: (ang. over, above, higher than)
Na przykład w systematyce organizmów (taksonomii) określenie hyperfamily ma szersze znaczenie niż superfamily (nadrodziny).
Ponadto "hyper" oznacza coś większego niż "super" w wielu innych zastosowaniach jak na przykład hypersonic/supersonic (ponaddźwiękowy) i
hypermarket/supermarket (znaczenie oczywiste). Dodatkowo, określenie "super" dotyczy wyższego poziommu niż "ultra" w audiologii
(dziale nauk medycznych w ramach otorynolaryngologii, jest to nauka o odbieraniu dźwięków ze środowiska przez człowieka, czyli słuchu, jego zaburzeniach i leczeniu).
Tak więc: ultra < super < hyper.
Z drugiej strony, w hierarchii taksonomii klasyfkacji biologicznej, klasa (ranga) "hypoorder" (nadrząd) jest szersza niż "suborder" (podrząd)" , który
z kolei jest szerszy niż "infraorder". Wydaje się stąd wypływać taki wniosek: infra < sub < hypo. Podsumowując: infra < sub < hypo < ultra < super < hyper
hipertermia - stan podwyższonej temperatury ciała spowodowany czynnikami zewnętrznymi (jak np słońce, gorąca kąpiel)
lub wewnętrznymi (nadprodukcja i zaburzone oddawanie ciepła), który wymaga podjęcia kroków ochładzających organizm, w przeciwnym wypadku grozi uszkodzeniem mózgu lub nawet śmiercią;
hiperglikemia - zbyt wysoki poziom cukru we krwi.
polifonia- dwa lub więcej głosów prowadzonych jest niezależnie od siebie; wielogłosowość
ultadźwięki- fale dźwiękowe, których częstotliwość jest zbyt wysoka, aby usłyszał je człowiek.
esktrapolacja - prognozowanie wartości pewnej zmiennej lub funkcji poza zakresem, dla którego mamy dane
makro- - coś bardzo dużego
mal- oznacza zaprzeczenie np.: varma - ciepły, malvarma - zimny
ge- oznaczenie dwoje lub więcej osobników różnej płci np.: gesinjoroj - państwo (sinjoro - pan, sinjorino - pani) , gepatroj - rodzice (czyli patro - ojciec i patrino - matka),
gelernantoj (czyli lernantoj kaj lernantinoj - uczniowie i uczennice razem) itd.
re- oznacza powtórzenie np.: reveni - powrócić (ponownie przyjść), redoni (oddać), refari - zrobić ponownie
ek- oznacza rozpoczęcie np.: ekkanti - zaśpiewać (rozpocząć śpiewać), eklegi - zacząć czytać, eklabori - zacząć pracować
-ig - oznacza robić coś czymś, skłaniać coś do czegoś, nadawać czemuś jakąś cechę, np.:
lumo - światło, lumigi - oświetlać, sano - zdrowie, sanigi - leczyć, varmo - ciepło, varmigi - ogrzewać
-eg - oznacza wielość, spotęgowanie cechy np.: granda - wielki, grandega - olbrzymi, bona - dobry, bonega - doskonały
-et, - oznacza niewielką ilość, pomniejszenie cechy np.: bildo - obraz, bildeto - obrazek; birdo - ptak, birdeto - ptaszek
-in - oznacza płeć żeńską (domyślnie rzeczowniki są rodzaju męskiego) np.: edzo - mąż, edzino - żona
-ig - oznacza robić coś czymś, skłaniać coś do czegoś, nadawać czemuś jakąś cechę, np. faciligi - ułatwiać, sanigi - leczyć, kunigi - łączyć,
unuigi - jednoczyć, aligi - przyłączać, varmigi - ogrzewać, lumigi - oświetlać
-iĝ - stać się czymś (sam z siebie), np. kuniĝi - łączyć się, unuiĝi - jednoczyć się, aliĝi - przyłączyć się, fariĝi heroo - stać się bohaterem,
-ul - oznacza osobę z pewnym przymiotem, np.: riĉa - bogaty, riĉulo - bogacz, juna - młody, junulo - młodzieniec, drinki - pić alkohol, drinkulo - pijak
-ej - oznacza miejsce, gdzie się coś odbywa lub znajduje, np.: lernejo - szkoła, oficejo - urząd itd.
-ist - oznacza zawód, profesję np.: instruisto, laboristo itd.
-uj - oznacza naczynie, przedmiot, w którym się coś przechowuje, np. sukero - cukier, sukerujo - cukierniczka; mono - pieniądz, monujo - portfel.
-n - oznacza, że rzeczownik jest w bierniku czyli jest obiektem dla czasownika np. kato kaptis muson lub muson kaptis kato - kot złapał mysz (kolejność wyrazów nie ma znaczenia).
Końcówka -n wyraża także kierunek ruchu: al kie = kien, np. mi iras en la klaso - chodzę w klasie; mi iras en la klason, albo: mi eniras la klason - wchodzę, idę do klasy.
-os - końcówka czasownika w czasie przeszłym - np.: mi lernis lingvon - ja uczyłem się języka
-is - końcówka czasownika w czasie przyszłym - np.: mi lernos lingvon - ja będę uczył się języka
demandvortoj:
Kio? Io Ĉio Nenio Tio
Co? Coś Wszystko Nic Tamto
Kiu ? Iu Ĉiu Neniu Tiu
Kto? Ktoś Każdy Żaden, Nikt Tamten
Kia? Ia Ĉia Nenia Tia
Jaki? Jakiś Wszelki Żaden, Nijaki Taki
Jaka? Jakaś Wszelka Żadna, Nijaka Taka
Jakie? Jakieś Wszelkie Żadne, Nijakie Takie
(rodzaj przy odmianie nie ma znaczenia - męski, żeński i nijaki tak samo)
Kiam? Iam Ĉam Neniam Tiam
Kiedy? Kiedyś Zawsze Nigdy Wtedy
Kie? Ie Ĉie Nenie Tie
Gdzie Gdzieś Wszędzie Nigdzie Tam
Kiel? Iel Ĉiel Neniel Tiel
Jak? Jakoś, jakimś sposobem Na wszelki sposób W żaden sposób Tak, w taki sposób
Kies? Ies Ĉies Nenies Ties
Czyje? Czyjeś Kogokolwiek Niczyje Ich(?)
Kial? Ial Ĉial Nenial Tial
Dlaczego? Czemu? "Z jakiegoś powodu,
dla jakiejś przyczyny" Z każdego powodu. Dla każdej przyczyny Bez przyczyny. Bez żadnego powodu. Dlatego
Kiom? Iom Ĉiom Neniom Tiom
Ile Ileś, cokolwiek, nieco, trochę Ogólem całość, ilość każda, wszystko Nic Tyle
Tie - Tam, Ci-tie - Tutaj;
Tiu - Tamten (Ten w oddaleniu), Ĉi-tiu - Ten, znajdujący się w pobliżu;
Tio - tamto (coś konkretnego w oddaleniu), Ĉi-tio - to (coś konkretnego znajdującego się w pobliżu)