Terminy żeglarskie
Fregata – żaglowiec o trzech lub więcej masztach z ożaglowaniem rejowym
Galeon – duży statek handlowy lub wojenny o 3-4 masztach, długim dziobie i wysokich burtach
Flibot – mały, szybki statek
Brygantyna – żaglowiec z dwoma masztami: pierwszy ma ożaglowanie rejowe, drugi gaflowe
Korweta – dawny wojenny statek żaglowy (albo współczesny okręt to zwalczania okrętów podwodnych i nawodnych)
Szkuner – statek od 2 do 7 masztów o ożaglowaniu skośnym
Szalupa – większa wiosłowo-żaglowa łódź okrętowa, najczęściej otwarta, wożona na pokładzie statku
Awizo – szybki statek pomocniczy
Barkas – wielka łódź wiosłowo-żaglowa, używana w marynarce wojennej; na dawnych okrętach wojennych (przeważnie żaglowych) do przewozu kotwic, prowiantu oraz ludzi
Okręt liniowy – wielki, przeważnie trzymasztowy, silnie uzbrojony okręt
Kecz – typ dwumasztowca
Jol - typ dwumasztowego ożaglowania stosowanego przeważnie na jachtach żaglowych średniej wielkości.
Slup - rodzaj żaglowej jednostki pływającej. Ma jeden maszt - grotmaszt. Podstawowe ożaglowanie slupa to grot oraz podnoszony na sztagu fok.
Abordaż – szczepienie się z okrętem wroga za pomocą haków i lin
Pryz – statek z ładunkiem zajęty przez wroga
Takielunek - część osprzętu żaglowego na statku wodnym o napędzie żaglowym (w znaczeniu najwęższym:
wszystkie liny zainstalowane na żaglowcu; w znaczeniu szerszym: wszystkie ruchome lub łatwo demontowalne (np. poprzez odpięcie, zdjęcie, odblokowanie itp.) rzeczy związane
z napędem żaglowym znajdujące się na żaglowcu powyżej pokładu; w znaczeniu najszerszym: wszystko powyżej linii pokładu łącznie z masztami);
Mówi się wtedy, że jednostka jest otaklowana jako jol, kecz, fregata, szkuner itp. Otaklowanie jednostki, to przygotowanie jednostki do żeglugi poprzez zamocowanie
całego niezbędnego wyposażenia na zewnątrz kadłuba. Podobnie roztaklowanie. Etymologia: jęz. staroniemiecki: takel – lina
Olinowanie - system lin na jachcie lub innym statku żaglowym
Omasztowanie - część osprzętu żaglowego służąca do podnoszenia, rozpinania i ustawiania żagli
Ożaglowanie - wszystkie żagle na statku żaglowym
Dziób – przednia część statku
Rufa– tylna część statku
Burta - bok statku. Statek na sterburcie niesie światło zielone, na bakburcie – czerwone
Bakburta – lewa burta (niderl. bakboord, ang. hist. larboard, współcz. port)
Sterburta – prawa burta (niderl. stuurboord, ang. starboard)
Nawietrzna - strona, na którą wieje wiatr(z której wieje wiatr, czyli wystawiona na działanie wiatru)
Zawietrzna - strona, na którą wiatr nie wieje bezpośrednio, nie wystawiona na działanie wiatru (znajdująca się za wiatrem , czyli osłonięta od wiatru żaglami i poszyciem drugiej burty).
Bak – pokład dziobowy czyli przedni
Fordek, pokład dziobowy – na statku powierzchnia pokładu w dziobowej części jednostki, znajdująca się nad forpikiem. Na żaglowcu fordek rozciąga się od dziobu do pierwszego masztu.
Forpik, skrajnik dziobowy – pomieszczenie lub fragment wnętrza kadłuba zajmujące dziobową część jednostki pływającej
Okrężnica – górna część burty
Pokładnica – skrajna klepka drewnianego pokładu
Poszycie – blachy lub listwy drewniane tworzące burty i pokład
Obło - część kadłuba jednostki pływającej, liczona w przekroju poprzecznym, na obszarze której płaskie dno płynnie przechodzi w ścianę burty
Maszt – pionowe drzewce, na których podnosi się żagle
Fokmaszt – pierwszy maszt od strony dziobu znajdujący się na większości jednostek pływających o napędzie żaglowym
Grotmaszt - główny maszt na każdym statku wodnym o napędzie żaglowym, wyższy od drugiego masztu
Bezanmaszt - tylny, niższy z dwojga masztów
Reja - poziome drzewce przytwierdzone do masztu, do rozpinania żagla prostokątnego
Rozprza – drzewce służące do rozpostarcia żagla trójkątnego
Gafel – drzewce zawieszone ukośnie na maszcie, służące do podnoszenia czworokątnego żagla
Bramreja – czwarta reja (licząc od pokładu), przymocowana do bramstengi masztu, służąca do mocowania górnej części żagla rejowego.
Bramstenga – trzecia, licząc od pokładu, część masztu żaglowca, umocowana do stengi i stanowiąca jej przedłużenie
Stenga - drugi licząc od pokładu segment wieloczłonowego masztu na jachcie, żaglowcu lub innym statku żaglowym.
Top – górna część masztu
Jabłko – zakończenie topu, czyli górnej części masztu
Bocianie gniazdo - latforma lub kosz umieszczony w górnej części grotmasztu okrętu. W dawnych statkach pełniło funkcję pozycji obserwacyjnej.
Szekla (szakla, szekiel, szakiel) – metalowa klamra w kształcie litery "U" lub "?", tworząca zamknięty obwód, otwierany i zamykany za pomocą śruby lub sprężynowej zapadki, służąca do łączenia elementów takielunku, np. liny z żaglem oraz szybkiego i czasowego łączenia lin zakończonych okiem, łańcuchów i ich kombinacji.
Kil - element statku, inaczej stępka, oś konstrukcyjna szkieletu stanowiąca podstawę wytrzymałości strukturalnej kadłuba
Keja - umocniony kamieniem fragment brzegu rzecznego lub linii brzegowej w porcie morskim (nadbrzeże), do którego mogły przybijać statki (okręty);
(od kaai(dawny jęz. holenderski), quai (francuski), quay (angielski), lub Kai (niemiecki))
Kabestan - „winda” cumownicza w postaci bębna obracającego się wokół osi pionowej; Służy do wybierania i luzowania cum, kotwicy i innych lin na statku
Dawis – rodzaj wyciągu
Cuma – lina mocująca statek do nadbrzeża
Kotwica - element wyposażenia jednostki pływającej służący do unieruchomienia jej na wodzie przez zaczepienie o dno
Rumpel – część steru
Rożek takielowski – narzędzie do robót żeglarskich z twardego drewna
Kubryk – wspólne, wieloosobowe pomieszczenie dla załogi
Kajuta - kabina – zamykane pomieszczenie mieszkalne o charakterze prywatnym na statku wodnym
Kokpit – zagłębienie w odkrytym pokładzie jednostki pływającej, w którym może przebywać załoga lub co najmniej trzymać w nim nogi.
Bulaj – okrągłe wodoszczelne okienko w burcie lub ścianie nadbudówki, inaczej świetlik
Koja – łóżko na jednostce pływającej w kajucie lub wspólnym pomieszczeniu (kubryk).
Kambuz – wydzielona przestrzeń na jednostce pływającej przeznaczona do przyrządzania posiłków.
Pentra (z ang. pantry – spiżarnia) – wydzielone miejsce na jednostce pływającej służące do kompletowania posiłków.
Mesa – duże ogólnodostępne pomieszczenie znajdujące się na jednostce pływającej, zazwyczaj w jej środkowej części, przeznaczone dla wspólnego przebywania w nim wielu osób, służące jako jadalnia, miejsce zebrań załogi, wspólnego wykonywania prac lub innych zajęć wymagających dużej przestrzeni (np. naprawa żagli) oraz wspólnego wypoczynku
Kingston pokładowa toaleta na jednostce pływającej. Nazwa pochodzi od otworu w dnie kadłuba służącego do wprowadzania wody do wnętrza jednostki.
Kingston
Kasztel – nadbudówka na dziobie lub rufie dawnych żaglowców
Forkasztel - pomieszczenie mieszkalne w postaci nadbudówki zbudowanej na pokładzie w dziobowej części jednostki, zajmowane było przez załogę (na dawnych żaglowcach, głównie średniowiecznych)
Rufówka – nadbudówka na rufie
Bom – poziome drzewce mocujące dolny lik (krawędź) żagla, otaczające z obu stron żagiel zaczepione do masztu.
Do bomu mocowany jest lik dolny żagla. Bom umożliwia ustawieni żagla pod właściwym kątem w stosunku do wiatru
Lik - brzeg żagla
likszpara - szczelina w maszcie, w którą wsuwa się lik żagla
Bukszpryt – belka wystająca ukośnie do góry od dziobu statku, na której rozpina się liny i żagle
Wanta – lina podtrzymująca masz z boku
Szot – linka do ustawienia bomu, a tym samym żagla
Sztag – lina, część olinowania stałego, podtrzymująca maszt od przodu lub tyłu
Fał – lina do podnoszenia żagli i części omasztowania
Gejtawa – lina podciągająca żagiel rejowy
Sejzing - krótka, podręczna linka, zwykle około pół do półtora metra długości, 6-8mm średnicy. Na mniejszych jednostkach te same linki nazywać się zwykło krawatami, z tym że sejzingi najczęściej mają na końcu zaplecione ucho, a krawaty nie.
Sejzingi wykorzystuje się np. przy sejzingowaniu (związywaniu) sprzątniętych (zrzuconych) żagli, które mają pozostać przy drzewcach (bom, reja)
Takielunek – olinowanie statku (liny)
Talia – wielokrążek używany przy np. olinowaniu
Pachołek, poler – niski kołek do mocowania lin
Knaga - okucie występujące powszechnie na pokładach jednostek pływających służące do unieruchamiania różnych lin olinowana ruchomego.
Kołkownica - pozioma belka lub pręt z otworami na nagle, służące do knagowania olinowania ruchomego; konstrukcja drewniana lub metalowa przymocowana do pokładu, nadburcia lub masztu, o kształcie poziomej belki, mająca otwory, w które wkłada się kołki - nagle.
Kołkownica spełnia rolę zespołu knag, a wymienność kołków zwiększa niezawodność urządzenia.
Buchta - zwój liny zwinięty (zbuchtowany) i związany (przewiązany) specjalnie w taki sposób, aby można było z tej liny od razu skorzystać (rozwinąć) bez ryzyka splątania
Szkutnictwo: olinowanie: Olinowanie ruchome, Liny cumownicze, Rodzaje lin, Zgrubienia i pętle na linach, Łączenie dwóch lin, Węzły cumowe, Łączenie liny z różnymi przedmiotami, Sploty, Buchty
rumplowanie - sterowanie drążkiem sterowym
Reling - listwa biegnąca wzdłuż krawędzi pokładu jachtu i wystająca na kilka centymetrów ponad pokład. Ułatwia załodze pracę na pokładzie, poprzez możliwość wsparcia czy też zatrzymania na tej listwie stopy ześlizgującej się po gładkim pokładzie przy głębokim przechyle. Zabezpiecza też drobne przedmioty przed spadaniem za burtę.
Grot - najważniejszy żagiel na dowolnej jednostce pływającej o napędzie żaglowym
Fok - nazwa żagla i jeden z podstawowy elementów ożaglowania występujący w formie sztaksla przedniego bądź żagla przymasztowego.
Sztaksel – rodzaj żagla, przeważnie w kształcie trójkątnym, rozpinanego na sztagu jednostki pływającej. Zazwyczaj sztaksle nie posiadają własnych drzewc.
Łaciński żagiel – żagiel trójkątny, podnoszony na ukośnie zawieszonej rejce
Ożaglowanie rejowe
Bezan – czworokątny żagiel zawieszony na ukośnym drzewcu
Kliwer- Kliwer – żagiel zaliczanych do sztaksli przednich
Topsel – górny żagiel
Refować – zmniejszać powierzchnię żagla przez zwijanie lub składanie jego dolnej części, refowanie
Hals – położenie płynącego żaglowca w stosunku do wiatru; kiedy wiatr wieje z np. prawej burty to statek idzie prawym halsem
Halsować – płynąć pod wiatr kursem łamanym (zygzakiem), ustawiając się do wiatru na przemian lewą i prawą burtą, lawirować
dryfować - płynąć z prądem, unosić się na wodzie, być biernym, znoszonym przez prądy morskie, fale lub wiatr
wybieranie - czynność polegająca na ciągnięciu lub naprężaniu zaczepionej liny; wybieranie żagla polega na naciąganiu linek teg żagla w celu nadania mu odpowiedniego kształtu i sztywności
miecz (płetwa mieczowa- drewniana lub plastikowa płetwa opuszczana poniżej kadłuba w celu przeciwdziałania dryfowi
Szkwał – gwałtowny, krótkotrwały powiew wiatru
Sztil – bezwietrzna pogoda na morzu, cisza morska
Sztorm – gwałtowne wiatry na morzu
Bejdewind – niepomyślny wiatr, wiejący ukośnie od dziobu
Zwrot – manewr statku, zmiana biegu żaglowca w ten sposób, że wiatr ma z burty przeciwnej
Zwrot przez sztag, zwrot na wiatr – manewr polegający na przejściu dziobem statku żaglowego przez linię wiatru.
Zwrot przez rufę, zwrot z wiatrem - manewr polegający na przejściu rufą jachtu żaglowego przez linię wiatru.
Kilwater, ślad torowy - przypowierzchniowa warstwa wody zaburzonej przez ruch jednostki nawodnej
Grzebień fali – jej górna, spieniona część
Malstrom - silny prąd morski powstajcy przy wejściach do norweskich fiordów i cieśnin na skutek przypływów i odpływów. Towarzyszą mu wiry wodne.
Bandera - przynależność państwowa statku, w węższym znaczeniu podstawowa flaga podnoszona na jednostce pływającej, określająca tę przynależność.
Lista prefiksów przed nazwami okrętów
(np.: HMS -His Majesty's Ship - Okręt Jego Królewskiej Mości, ORP - Okręt Rzeczypospolitej Polskiej)
Kaper – właściciel okrętu, zwalczający na podstawie pisemnego upoważnienia wydanego przez władzę (patentu) żeglugę wrogiego państwa, korsarz
Korsarz - (ang. corsair, privateer) pirat działający na zlecenie władcy w czasie wojny lub pokoju, którego wynagrodzeniem była całość lub większość łupów
Pirat (łac. pirata z gr. peirates, od czasownika peiráomai 'próbować; przedsiębrać', od peîra "próba") – osoba, która napada w celu rabunkowym, używając statku lub łodzi
Skiper - gwarowe określenie kapitana żaglowej jednostki pływającej, stosowane najczęściej wobec dowódcy jachtu regatowego lub turystycznego.
Szyper - potoczne określenie kapitana niewielkiej jednostki pływającej, zajmującej się działalnością gospodarczą, pływającej po wodach śródlądowych lub przybrzeżnych. Szyper jest takim rodzajem dowódcy statku, który, gdy trzeba, wykonuje te same prace, co reszta załogi. Szyprem nie nazywa się kapitana jednostki turystycznej, ani też jednostki wojskowej, policyjnej itp. Szyper może być kutra lub łodzi rybackiej, statku handlowego, holownika itp., najczęściej jest również właścicielem dowodzonej jednostki.
W dawnej marynarce wojennej (np. XVII wiek), szyper był zastępcą kapitana okrętu i dowódcą działu załogi zapewniającego ruch okrętu.
Sternik - osoba kierująca jednostką pływającą (statkiem, łodzią itp.) z pomocą steru (urządzenia sterowego).
Bosman - podoficerski tytuł stosowany na okrętach
Kuk, kok, kucharz okrętowy – osoba gotująca dla załogi na jednostce pływającej, legitymujący się świadectwem
wydanym przez urząd morski. Do obowiązków kuka należy przygotowywanie posiłków (w miarę możliwości różnorodnych), dbanie o to by nie zabrakło składników do potraw oraz pitnej wody.
Oko – marynarz na warcie
Boja - pływający, lecz zakotwiczony na stałe znak nawigacyjny wskazujący istotne dla prowadzenia nawigacji miejsca i rejony. np. *tory wodne, miejsca niebezpieczne, wraki, rejony zamknięte dla żeglugi itp. Boje identyfikuje się na podstawie kształtu, koloru oraz charakterystyki emitowanego światła.
Regaty - wyścigi jednostek żaglowych. Mogą odbywać się w systemie klasowym, albo mogą być przeprowadzane w klasie wolnej, w której rywalizują jednostki różnych klas.
Rumb – kąt równy 11,25 stopnia
Mila morska – 1852 m
Szanty – pieśni żeglarskie
Skala Beauforta - skala siły wiatru, którą stworzył w 1808 roku brytyjski admirał Sir Francis Beaufort. Składa się z 12 stopni. Kryteria klasyfikacji siły wiatru, oprócz jego prędkości stanowią efekty, jakie wiatr o danej sile wywołuje na lądzie i morzu.
Marina (od hiszpańskiego, portugalskiego i włoskiego marina: "wybrzeże" lub "brzeg") - to dok lub basen (przystań) z miejscami do cumowania i zapasami dla jachtów i małych łodzi. Marina różni się od portu tym, że nie obsługuje dużych statków pasażerskich lub ładunków z frachtowców.
Słowo "marina" używane jest również w przypadku nabrzeży śródlądowych na rzekach i kanałach, które są wykorzystywane wyłącznie przez nieprzemysłowe statki wycieczkowe, takie jak wąskie łódki pływające w kanałach.
Słowniczek terminów żeglarskich
Mały leksykon morski